ΑΓΙΟΛΟΓΙΚΑ
ΑΓΙΟΛΟΓΙΚΑ
ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΣΤΟ ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΑ
Είπεν ο Κύριος «Άγιοι γίνεσθε, ότι εγώ άγιος είμί»
(Α' Πετρ. 1,16· Λευϊτ. 20,7,26)
ΑΓΙΟΣ με απόλυτη έννοια είναι μόνο ό Θεός. «Εις άγιος, εις Κύριος, Ιησούς Χριστός». 'Υπό σχετική όμως έννοια άγιοι μπορούν να ονομαστούν και όσοι πιστεύουν στο Χριστό, βρίσκονται σε κοινωνία μ' Αυτόν, μετέχουν των μυστηρίων της Εκκλησίας και αγωνίζονται έχοντας ως πρότυπο τον Θεάνθρωπο να γίνουν, όσο είναι ανθρωπίνως δυνατό, όμοιοι μ’ Αυτόν, δηλαδή να φτάσουν στο «καθ’ όμοίωσιν». Ό άγιος είναι μια σταθερή και αδιάκοπη ανοδική πορεία προς τη θέωση. Ή άνοδος αυτή συντελείται με τη δύναμη του Θεού κυρίως «χωρίς εμού ου δύνασθε ποιείν ουδέν» (Ίωάν. 1δ,5), είπεν ό Κύριος. Και «πάντα ισχύω εν τω ενδυναμούντί με Χριστώ» (Φιλιπ. 4,13), ομολογεί ο άπόσοτολος Παύλος.
«Άλλοι θαυμάζουν», σημειώνει ό μητροπολίτης Φλωρίνης π. Αυγουστίνος Καντιώτης στο βιβλίο του Μυρίπνοα άνθη (έκδ. «Ό Σταυρός», Αθήναι 19954, σελ. 9), «την ώστικήν δύναμιν που εφεύρεν ή επιστήμη δια να έξαποστέλλη τους αστροναύτας της εις την Σελήνην και τά άστρα, αλλ* ημείς θαυμάζομεν την δύναμιν του Χρίστου, ή οποία απορρέει από τον σταυρόν και ωθεί προς τα άνω, προς τούς ουρανούς των αρετών, ημάς τους χοϊκούς, τα τέκνα του Αδάμ και της Εύας».
Αλλ έκτος από τη θεια χάρι οι άγιοι αγωνίστηκαν σκληρά για να φτάσουν στον ουρανό. Πάλεψαν με τα πάθη τους, πάλεψαν με τους πειρασμούς του κόσμου, πάλεψαν με τον διάβολο. Και όσες φορές ως άνθρωποι έπεφταν, με τη μετάνοια ξανασηκώνονταν και συνέχιζαν τον αγώνα.
Υπάρχει ή αντίληψη μεταξύ πολλών ότι οι άγιοι είναι απόκοσμοι και ακοινώνητοι άνθρωποι. Κάθε άλλο. Οι άγιοι είναι οι πραγματικά κοινωνικοί και όντως ολοκληρωμένοι άνθρωποι. Διότι ό άνθρωπος γίνεται άγιος με τη συνεχή υπέρβαση του εγωκεντρισμού, πού είναι ή ρίζα όλων των αντικοινωνικών πράξεων. Επιδίωξη του αγίου είναι όχι το ατομικό του συμφέρον αλλά το κοινό συμφέρον και ακόμα περισσότερο, το θέλημα του Θεού. Ό άγιος όχι μόνο δεν δείχνει αδιαφορία για τα κοινωνικά προβλήματα αλλά συμμετέχει ουσιαστικά σ' αυτά, προσφέροντας τον εαυτό του και θυσιάζοντας τον για το καλό των συνανθρώπων του, τους οποίους θεωρεί αδελφούς του, εικόνες του Θεού, μέλη του σώματος του Χριστού. Κι αυτοί ακόμα οι άσκητές, πού αναχώρησαν από τον κόσμο, δεν παύουν να ενδιαφέρονται γι’ αυτόν, αλλά προσεύχονται μέρα και νύκτα για το καλό των ανθρώπων. Οι άγιοι είναι ό,τι πιο εκλεκτό έχει να παρουσίασει ή ανθρωπότητα είναι τα μυρίπνοα άνθη του παραδείσου.
Οι άγιοι είναι ή ολοκλήρωση του άνθρωπου και ή καταξίωση του ως εικόνος Θεού. Με τη θεία χάρι και το σκληρό τους αγώνα ξερίζωσαν από μέσα τους, κατά το δυνατόν, τα αγκάθια των κακιών, απαλλάχθηκαν από τα πάθη, τις αγκυλώσεις αυτές της ψυχής, και παρουσιάζουν μια τέλεια ψυχική ισορροπία και αρμονία. Γι’ αυτό αποτελούν πόλο έλξεως για πολλούς ανθρώπους πού αναπαύονται όταν βρίσκονται κοντά τους. Πόσες χιλιάδες ψυχές έτρεχαν να βρουν ανάπαυση και γαλήνη σε παλαιότερους και σύγχρονους αγίους γέροντες! Πόσοι καθηγητές πανεπιστημίου και αρεοπαγίτες εναποθέτουν τον εαυτό τους στο πετραχήλι ενός απλοϊκού και ολιγογράμματου παππούλη, πού ακτινοβολεί όμως από αγιότητα!
Οι άγιοι είναι, κατά τον άγιο Ιωάννη της Κροστάνδης, οι ζωντανές ακτίνες τον θείου φωτός. Είναι τα κάτοπτρα που αντανακλούν το φως του. Και το θαύμα είναι, ότι πολλοί άγιοι ήσαν προηγουμένως μεγάλοι αμαρτωλοί, αρνητές και βλάσφημοι της Εκκλησίας. Τί ήταν ό απόστολος Παύλος; Ό μεγαλύτερος διώκτης τού χριστιανισμού. Τί ήταν ο ιερός Αυγουστίνος; Ένας ακόλαστος άνθρωπος. Τί ήταν ή οσία Μαρία ή Αιγύπτια; Μια διαβόητη πόρνη. Και όμως έγιναν τέκνα Θεού αλλάζοντας ριζικά ζωή. Γι’ αυτό πολύ σωστά λέχθηκε, ότι οι άγιοι, είναι το διαρκές θαύμα τον Θεού στην ιστορία. Είναι ή ζωντανή απόδειξη ότι ή πίστη μας είναι αληθινή και το Ευαγγέλιο μπορεί να εφαρμοστεί και να μεταμορφώσει τον άνθρωπο.
Μια άλλη άποψη πού ακούγεται είναι, ότι οι άγιοι έζησαν «τω καιρώ εκείνο», τα παλιά τα χρόνια. Σήμερα δεν υπάρχουν άγιοι. Και ότι επίσης άγιοι μπορούν να γίνουν μόνο όσοι φεύγουν από την κοινωνία και πάνε μοναχοί. Μέσα στον κόσμο δεν μπορεί κάνεις ν αγιάσει. Τί έχουμε να πούμε σ’ αυτά; Μα τι άλλο από το να ανατρέξουμε στο αγιολόγιο της Εκκλησίας μας και να δούμε ποιοί άγιασαν. Βεβαίως μια μεγάληταξί αγίων είναι οι αναχωρητές, οι μονάχοι και ασκητές πού έζησαν στις έρημους, μακριά από τον κόσμο, στα μοναστήρια και στα ασκητήρια.
"Όμως οι περισσότεροι έζησαν και άγιασαν μέσα στην κοινωνία της εποχής τους. Αφήνουμε τα εκατομμύρια των μαρτύρων και ερχόμαστε σ' αυτούς πού είχαν ειρηνικό τέλος.
Μέσα στον κόσμο δεν έζησε δ δίκαιος Νώε και μάλιστα μόνος μέσα στο πιο διεφθαρμένο περιβάλλον πού γνώρισε ή ανθρωπότητα, ώστε να το θεώρηση ό Θεός άξιο ολοκληρωτικού αφανισμού; Και όμως αυτό δεν τον εμπόδισε να γίνει άγιος.
Μέσα στον κόσμο δεν έζησε ο γίγαντας της πίστεως, ο Αβραάμ, πού υπάκουσε στην εντολή του Θεού και δέχτηκε να θυσιάσει το μονάκριβο παιδί του;
Μέσα στα Σόδομα και Γόμορρα δεν έζησε σαν λουλούδι μέσα στο βούρκο ο Λώτ, χωρίς να επηρεαστεί, παρ' όλο πού κατά τον απόστολο καθημερινά «ψυχήν δικαίαν άνόμοις έργοις εβασάνιζε» (Β' Πέτρ. 2,8);
Μέσα στον κόσμο δεν έζησε ο σώφρων Ιωσήφ ο Πάγκαλος, πού απέρριψε τις προκλητικές προτάσεις της διεφθαρμένης κυρίας του και προτίμησε τη φυλακή προκειμένου να μείνει αγνός;
Μέσα στον κόσμο δεν έζησε ο μεγαλύτερος άνθρωπος προσευχής, ο Δαυίδ ο βασιλεύς; Αυτός, πού παρ' όλα τα τεράστια και μακροχρόνια εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα πού αντιμετώπιζε, τις επαναστάσεις, τους διωγμούς, τούς πολέμους και την καθημερινή μέριμνα ενός ολοκλήρου κράτους, εν τούτοις κάθε βράδυ αφιέρωνε ώρες ολόκληρες εντόνου προσευχής προς το Θεό;
Και αν όλοι αυτοί οι άγιοι και άλλοι πολλοί έζησαν στην παλαιά διαθήκη, πριν έλθει ο Χρίστος και το άγιο Πνεύμα, πόσοι άγιοι θα υπάρχουν στην Καινή Διαθήκη, στην εποχή της χάριτος; Είναι γεμάτα τα συναξάρια με αγίους πού έζησαν μέσα στην κοινωνία. Αγίους πού είχαν οικογένεια και παιδιά, επισήμους ή άσημους, ανθρώπους κάθε επαγγέλματος, άνδρες ή γυναίκες, νέους, γέροντες και μικρά παιδιά, που έζησαν σαν επίγειοι άγγελοι και έκαναν θαύματα.
Ό μητροπολίτης Φλωρίνης π. Αυγουστίνος Καντιώτης μελέτησε και βρήκε αγίους από κάθε επάγγελμα και συγκέντρωσε τούς βίους τους σ' ένα βιβλίο του με τίτλο Άγιοι απ' όλα τα επαγγέλματα (έκδ. «Ό Σταυρός», Αθήναι 1991"). Ακούστε μερικούς" άγιος έπαρχος, άγιος στρατηγός, άγιος δικαστής, άγιος δάσκαλος, άγιος οικοδόμος, άγιος ράφτης, άγιος κουρέας, άγιος επιπλοποιός, άγιος αρτοποιός, άγιος ζωγράφος, άγιος ηθοποιός. Σαρανταοκτώ άγιοι από διάφορα επαγγέλματα παρουσιάζονται στο βιβλίο αυτό.
'Αλλά και σήμερα, αγαπητοί αναγνώστες, στην ανατολή του 21ου αιώνος, υπάρχουν άγιοι. Άγιοι στα μοναστήρια και στα ασκητήρια" πού έχουν εξαϋλωθεί με νηστείες, αγρυπνίες και προσευχές. Άγιοι στην ιεραποστολή πού έδωσαν το πάν για τη διάδοση του Ευαγγελίου όπως ο αείμνηστος π. Ευσέβιος Ματθόπουλος, πού πέρυσι συμπληρώθηκαν 80 χρόνια από την κοίμηση του, καθώς και ο π. Κοσμάς Ασλανίδης, πού άφησε την τελευταία του πνοή στο Ζαΐρ πριν 11 χρόνια. Υπάρχουν και σήμερα μάρτυρες πού υπέστησαν φρικτά βασανιστήρια μέχρι θανάτου για την πίστη τους στο Χριστό σε αθεϊστικά καθεστώτα. Υπάρχουν και σήμερα άγιοι κληρικοί όπως ο άγιος Νικόλαος ο Πλανάς, οι όποιοι σαν τον άγιο Σπυρίδωνα λειτουργούν μαζί με αγγέλους και βλέπουν θαύματα στη θεία λειτουργία. Υπάρχουν τέλος και σήμερα άγιοι μέσα στον απλό λαό, πού ζουν στην διεφθαρμένη κοινωνία μας. Άγιοι σ' όλες τις τάξεις και τα κοινωνικά επίπεδα. Άγιοι στα σχολεία, στα δικαστήρια, στα στρατόπεδα, στις κρατικές υπηρεσίες, στα νοσοκομεία, στα εργοστάσια* άγιοι παντού.
Υπάρχουν άγιες ψυχές πού προσεύχονται με δάκρυα, πού μελετούν «ήμέρας και νυκτός» το νόμο του Θεού, πού νηστεύουν, πού ελεούν.
—Πού υπομένουν στο κρεβάτι του πόνου.
—Πού δέχονται με καρτερία το βάναυσο σύζυγο.
—Πού βαστάζουν με υπομονή το μαρτύριο της εγκαταλείψεως σ' ένα γηροκομείο.
—Πού πίνουν το πικρό ποτήρι της αχαριστίας χωρίς γογγυσμό.
—Πού αγρυπνούν στο πλευρό του γέροντα πατέρα και τον φροντίζουν μέρα και νύκτα.
—Πού σηκώνουν το σταυρό της πολυτεκνίας χωρίς να παραβούν το νόμο του Θεού για την τεκνοποιία.
—Πού δέχονται με χαρά τις καθημερινές ειρωνείες και τα πικρόλογα των προϊσταμένων και συναδέλφων τους γιατί είναι άνθρωποι της Εκκλησίας.
—Πού υπομένουν με καρτερικότητα το μαρτύριο της χηρείας και ξενοδουλεύουν σε εκμεταλλευτές εργοδότες για να θρέψουν τα ορφανά τους.
—Πού κρατάνε καθαρό το σώμα και την ψυχή τους και αντιστέκονται με γενναιότητα στους σαρκικούς πειρασμούς, όταν όλοι οι συμμαθητές τους έχουν ανήθικες σχέσεις.
—Πού υπομένουν με πίστη τις θλίψεις, τη φτώχεια, την ανεργία, την αδικία, την περιφρόνηση των προσόντων τους...
Όλοι αυτοί είναι οι εγκόσμιοι άγιοι. Αυτοί είναι «το άλας της γης» (Ματθ. 5,13), πού λέει ο Χριστός. Αυτοί σαν το αλάτι συντηρούν την κοινωνία από την αποσύνθεση. Για χάρι αυτών των ανθρώπων ό Θεός μακροθυμεί και αναβάλλει την δικαία του οργή.
Μπορεί να μη φαίνονται σ' εμάς. Οι πνευματικοί πατέρες όμως τους γνωρίζουν και μπορούν να το μαρτυρήσουν. Είναι ακόμα αυτοί πού κάποια μέρα θα μας κρίνουν* «ουκ οίδατε ότι οι άγιοι τον κόσμον κρινούσι;»(Α' Κορ. 6,2).
Συνεπώς οι αντιρρήσεις, ότι οι άγιοι έζησαν «τω καιρώ έκείνω» και ότι μέσα στη σύγχρονη κοινωνία δε μπορεί να γίνει κανείς άγιος και ότι «θέλω ν’ αγιάσω αλλά δέν μ’ αφήνουν», είναι εκ τού πονηρού και προφάσεις εν άμαρτίαις.
Τίποτε, αδελφοί, δεν μας εμποδίζει να γίνουμε άγιοι θέληση χρειάζεται. Αν υπάρχει θέληση, όπως έλεγε ό Μ. Αντώνιος, και σε μια μέρα μπορεί κάποιος να γίνει άγιος. Ό Χριστός κι αυτή την ώρα μας καλεί «άγιοι γίνεσθε»!
Ας τελειώσουμε με τον πόθο - προσευχή μιας ευσεβούς ψυχής προς τον Κύριο* «Δός μας. Κύριε, αγίους' στις εκκλησίες και στα μοναστήρια μας, στις επισκοπές και στα πατριαρχεία μας, στα πανεπιστήμια και στα δικαστήρια, στα επιστημονικά και καλλιτεχνικά κέντρα, στις αγορές και στις τράπεζες, στα επιτελεία και στα υπουργεία, στα σχολεία και στις οικογένειες, στα νοσοκομεία και στα άσυλα, στα χωριά και στις μεγαλουπόλεις, στους ουρανοξύστες και στις τρώγλες. Παντού έχομε ανάγκη από αγίους, δεν μπορούμε να ζήσωμε χωρίς αυτούς, στείλε μας γρήγορα αυτό το σπάνιο είδος.
Δός μας αγίους, Κύριε, όχι μόνο στους τοίχους και στους τρούλους των ναών,όχι μόνο στα τέμπλα και στα προσκυνητάρια,όχι μόνο στα εικονίσματα και στα συναξάρια.
Αλλά στη ζωή μας και στην κοινωνία μας, στο σήμερα, στο εδώ και στο τώρα. Αγίους με τα ρούχα της δουλειάς, αγίους άνδρες και γυναίκες και παιδιά. "Αγίους που ν’ αναστήσουν την ύπαρξή μας, αγίους πού ν’ αλατίσουν την εποχή μας. Αγίους πού να μας ξαναδώσουν Εσένα, τον άγνωστο Χριστό!». ΑΜΗΝ.(Από τον "ΣΤΑΥΡΟ")
ΑΜΑΡΤΙΑ ΚΑΙ ΑΓΙΟΤΗΤΑ
Το ερώτημα, το πολύ παράδοξο ερώτημα πού μας απασχόλησε σε προηγούμενο άρθρο μας, είναι το πώς μπορεί να εξηγηθεί το γεγονός ότι ό απόστολος Παύλος θεωρεί τον εαυτό του χειρότερο από όλους τούς αμαρτωλούς και μάλιστα πώς εξηγείται το ότι όλοι οι άγιοι της Εκκλησίας μας ακριβώς το ίδιο πράγμα δέχονται για τον εαυτό τους και μάλιστα το υποστηρίζουν με απόλυτη βεβαιότητα. Ό καθένας τους δηλαδή θεωρεί ότι είναι ό χειρότερος από όλους τούς αμαρτωλούς, ό πρώτος των αμαρτωλών!
Όλοι λοιπόν, πρώτοι, όλοι κορυφαίοι στην αμαρτία και μάλιστα αυτοί πού είναι άγιοι; Τί συμβαίνει έδώ πέρα; Είναι σωστό να δεχτούμε κάτι τέτοιο ως αληθινό;
Ή απάντηση είναι, ναι! Πράγματι, όλοι οι άγιοι έχουν δίκαιο όταν λένε ότι είναι στην κορυφή των αμαρτωλών. Δεν πρόκειται για αυθυποβολή ούτε για σχήμα υπερβολής. Αυτή είναι ή αλήθεια.
Οι άγιοί μας, συναισθανόμενοι και βεβαιώνοντας ότι είναι οι χειρότεροι όλων των αμαρτωλών, είναι απολύτως ειλικρινείς. Γιατί είναι ειλικρινείς όμως, αφού είναι άγιοι; Είναι ειλικρινείς, διότι, όσο προοδεύουν στην αγιότητα, τόσο περισσότερο φωτίζονται από τον Θεό, ώστε να βλέπουν καθαρά στο εσωτερικό της καρδιάς τους.
Το εσωτερικό της καρδιάς του κάθε άνθρωπου παραλληλίζεται συχνά με ένα σκοτεινό δωμάτιο. Μπαίνοντας κανείς σε κάποιο τέτοιο δωμάτιο, δεν μπορεί να διακρίνει τις ακαταστασίες και τα σκουπίδια πού υπάρχουν μέσα σ' αυτό. Ενδεχομένως ψηλαφώντας μπορεί να διαπιστώσει κάποιες πολύ - πολύ εμφανείς ακαταστασίες: αναποδογυρισμένα τραπέζια π.χ. ή κάτι παρόμοιο. Ως προς την καρδιά αυτό αντιστοιχεί με την κατάσταση εκείνη, κατά την οποία ό άνθρωπος ουσιαστικά πνευματικώς είναι τυφλός. Έτσι δεν συνειδητοποιεί καθόλου την άμαρτωλότητά του. Το πολύ να διακρίνει τα εντελώς οφθαλμοφανή. Γι’ αυτό και συνήθως στην κατάσταση αυτή λέει: Εγώ είμαι καλός άνθρωπος. Δεν έκλεψα, δεν σκότωσα και άλλα παρόμοια.
Άς ξαναγυρίσουμε όμως στο σκοτεινό δωμάτιο. Αν σ' αυτό το σκοτεινό δωμάτιο ανάψει κάποιος ένα κερί, τότε βλέπει αρκετή ακαταστασία. Αν ανάψει μια λάμπα, θα δει ακόμη πιο πολλά ακατάστατα. Και αν ανοίξει τα παράθυρα και μπει ό ήλιος μέσα, τότε θα διακρίνει ακόμη και τη σκόνη πού κατακάθεται πάνω στα έπιπλα, και τότε θα αναφωνήσει: Πω, πω! Τί βρώμικο δωμάτιο είναι αυτό! Το πιο ακάθαρτο δωμάτιο του κόσμου είναι!
Κάτι ανάλογο γίνεται και με την κατάσταση της καρδιάς. 'Αν ό άνθρωπος έχει καλή διάθεση, ό Θεός φωτίζει το εσωτερικό του. Τον φωτίζει με τη μελέτη του λόγου του, με τη χάρη των ιερών Μυστηρίων και της προσευχής, με τις συμβουλές του Πνευματικού και άλλων αγιασμένων ανθρώπων, και με ποικίλους ακόμη τρόπους. Και όσο μεγαλύτερη προθυμία δείχνει, τόσο πιο πολύ πνευματικό φως του χαρίζει ό Θεός. Και εκεί πού πριν έβλεπε μόνο κλοπές και φόνους, τώρα διακρίνει καθαρά και την ελάχιστη πνευματική κηλίδα, αδιόρατες επιθυμίες, αμαρτωλά πάθη και αντίθεα αισθήματα πού μπορεί να κρύβονται ακόμη και κάτω από φαινομενικά άγια έργα, στο βάθος όμως είναι ένοχα, γεμάτα υπερηφάνεια, κενοδοξία, ύλοφροσύνη.
Έδώ ακριβώς βρίσκονται οι άγιοι. Βλέπουν! Είναι γεμάτοι από το φώς του Θεού, γι' αυτό και διακρίνουν ακόμη και τα απειροελάχιστα ένοχα κινήματα και αισθήματα. Και καταλαβαίνουν ότι οποιοδήποτε καλό έχουν, το οφείλουν μόνο στη χάρη του Θεού και ότι χωρίς τη βοήθεια και τη χάρη του Θεού είναι χαμένοι. Αυτή ή διαπίστωση, επειδή έχουν αυξημένη πνευματική ευαισθησία, τούς κάνει να πονούν φοβερά. Γι' αυτό και κραυγάζουν με φρίκη: Είμαι ό χειρότερος των αμαρτωλών! Και συμπληρώνουν θριαμβικά: Ευλογητός ό Θεός! Ακόμη και έμενα με ελεεί και με σώζει.
Τώρα και ό καθένας από μας μπορεί να εξετάσει τον εαυτό του:
Βλέπουμε άραγε; Τί βλέπουμε;
'Αν βλέπουμε τον εαυτό μας πραγματικά αμαρτωλό, άμαρτωλότερο από όλους τούς άλλους, αυτό είναι σημάδι ότι βαδίζουμε σωστά στα ίχνη των αγίων μας. 'Αν νομίζουμε όμως ότι είμαστε καλοί και ότι οι άλλοι είναι χειρότεροι από μας, τότε πραγματικά πάσχουμε, είμαστε άρρωστοι πνευματικώς.
Να προσέξουμε όμως και τούτο: Είναι άλλο πράγμα να λέμε ότι είμαστε αμαρτωλοί και άλλο το να το αισθανόμαστε βαθιά αυτό. Τη φράση «είμαι αμαρτωλός» τη λέμε οι περισσότεροι εύκολα. «Ατιμία δέ καρδίαν δοκιμάζει», λέει ό άγιος Ιωάννης της «Κλίμακος». Δηλαδή την πραγματική κατάσταση της καρδιάς τη φανερώνει ή περιφρόνηση πού θα δεχτούμε από κάποιον. Ό άνθρωπος πού πραγματικά αισθάνεται άμαρτωλότερος από όλους, όσο και αν περιφρονηθεί, δεν στενοχωρείται, διότι δέχεται ότι αυτό του αρμόζει. Γι΄ αυτό και, όταν περιφρονείται, επαναλαμβάνει τα λόγια του ευγνώμονος ληστού: «άξια ων έττράξαμεν άπολαμβάνομεν»!
Αυτή είναι ή αληθινή αγιότητα!
Ό Θεός να μας φωτίζει, ώστε πάντοτε να βλέπουμε την άμαρτωλότητά μας, δηλαδή την αληθινή κατάσταση της ψυχής μας! ■(Από τον «ΣΩΤΗΡΑ»)